Erken dönem uyum bozucu şema alanları ile aleksitimi ilişkisinde duygusal şemalar ve şema kaçınmasının aracı rolü

Abstract

Son yıllarda gelişen üçüncü kuşak yaklaşımlarla birlikte bilişsel davranışçı terapi literatüründe davranışlar, düşünceler, duygular, üst bilişsel süreçler ve duygulara ilişkin öz-değerlendirmeler bütüncül bir şekilde ele alınmaktadır. Ülkemizde, "duyguları tanıma ve ifade güçlüğü" anlamına gelen aleksitimi kavramına ilişkin yapılan araştırmaların sayısı son 10 yıl içerisinde artış göstermiştir. Alanyazın incelendiğinde, pek çok çalışmada erken çocukluk yıllarındaki deneyimlerin aleksitiminin gelişiminde etkisi olduğu vurgulanmaktadır ancak bu ilişkiye hangi değişkenlerin aracılık ettiğine ilişkin kapsamlı bilgi bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada, üçüncü kuşak terapi yaklaşımlarından şema odaklı psikoterapi, şema odaklı terapinin bileşenlerinden şema kaçınması, Leahy'in üst biliş kuramını temel alarak geliştirdiği duygusal şema modeli ve aleksitimi ilişkisi üzerinde durulmaktadır. Bu bağlamda, erken dönem uyum bozucu şema alanları ve aleksitimi ilişkisinde duygusal şemalar ve şema kaçınmasının aracı rolü incelenmiştir. Araştırmanın bağımsız değişkeni, erken dönem uyum bozucu şema alanları, bağımlı değişkeni aleksitimi düzeyidir. Duygusal şemalar ve şema kaçınması düzeyleri ise aracı değişkenlerdir. Çalışmanın ilk adımında, 18-65 yaş arası 265 kadın 103 erkek toplam 368 (n=368) katılımcıya internet yoluyla, Kişisel Bilgi Formu, Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ), Leahy Duygusal Şema Ölçeği (LDŞÖ), Young Şema Ölçeği- Kısa Form 3 (YŞÖ-KF3) ve Young-Rygh Kaçınma Ölçeği (YR-KÖ) uygulanmıştır. İlk olarak, aleksitimi, erken dönem uyum bozucu şema alanları, duygusal şemalar ve şema kaçınması değişkenleri arasındaki ilişkiler Pearson Korelasyon Analizi ile değerlendirilmiştir. Ardından, erken dönem uyumsuz şema alanları ve aleksitimi ilişkisinde duygusal şemalar ve şema kaçınmasının aracı rolü Hiyerarşik Regresyon Analizi ile incelenmiştir. Aracılık analizi Hiyerarşik Regresyon ve PROCESS (Hayes,2016) eklentisiyle yapılmıştır. Analiz sonuçları incelendiğinde aleksitimi, erken dönem uyum bozucu şema alanları, duygusal şemalar ve şema kaçınması değişkenleri arasında anlamlı ilişkiler (p<0.010) bulunmuştur. Aracı değişken analizi sonuçlarına göre, erken çocukluk dönemi uyum bozucu şema alanları, duygusal şemalar ve şema kaçınması ile birlikte aleksitimiyi (p<0.010) yordamaktadır. Çalışmanın bulguları ilgili alanyazın ışığında tartışılmıştır.In recent years, with the development of third generation approaches, behaviors, thoughts, emotions, metacognitive processes and self-evaluations relation to emotions are addressed in a holistic manner in the cognitive behavioral therapy literature. In our country, the number of studies on the concept of alexithymia, which means "difficulty in identifying and expressing emotions", has increased in the last 10 years. When the literature is reviewed, many studies emphasize that experiences in early childhood have an effect on the development of alexithymia, but there is no comprehensive information about which variables mediate between this relationship. Therefore, this study focuses on the relationships between schema-focused psychotherapy from third generation therapy approaches, the concept of schema avoidance from components of schema-focused therapy, the emotional schema model developed by Leahy based on metacognition theory and alexithymia. In this context, the mediating role of emotional schemas and schema avoidance in the relationship between early maladaptive schema areas and alexithymia was examined. The independent variable of the study is the early maladaptive schema areas and the dependent variable is the level of alexithymia. Emotional schemas and schema avoidance levels are mediating variables. In the first step of the study, the Personal Information Form, Toronto Alexithymia Scale (TAS-20), Leahy Emotional Schema Scale (LESS), Young Schema Scale-Short Form 3 (YSQ-S3) and Young-Rygh Avoidance Inventory (YRAI) were applied to 265 females 103 males, a total of 368 (n = 368) participants between the ages of 18-65. In the first step, the relationships between alexithymia, early maladaptive schema areas, emotional schemas, and schema avoidance variables were evaluated using Pearson Correlation Analysis. Then, the mediating roles of emotional schemas and schema avoidance in the relationship between early maladaptive schema areas and alexithymia were investigated. Mediation analysis was carried on using Hierarchical Regression and PROCESS (Hayes, 2016) addition. According to the analysis results, significant relationships were found (p <0.010) between alexithymia, early maladaptive schema areas, emotional schemas, and schema avoidance variables. According to the results of mediator variable analysis, early childhood maladaptive schema areas predicted (p <0.010) alexithymia through emotional schemas and schema avoidance. The findings of the study were discussed in the light of the literature.