Rıza ile (gönüllü-muvafakatlı) arama

Abstract

Arama, sözlük anlamı ile “aramak” fiili olarak tarif edilir; aramak ise bir şeyi “bulmaya çalışmak, araştırmak, yoklamak” anlamındadır. Öğretide aramayı hukuki bakımdan izah eden tanımlar ise şöyledir: “Saklanan bir kişinin veya gizli ve saklı tutulan bir eşyanın, “önleme” veya “adli” amaçlarla, meydana çıkarılması için yapılır.” “Anayasal güvence altında bulunan konut dokunulmazlığına, özel yaşamın gizliliğine, kişi özgürlüğüne ve vücut bütünlüğüne müdahale oluşturan bir koruma tedbiridir.” “Ceza yargılamasının amacına ulaştırmak için, suç şüphesi altındaki kişilerin, suç delillerinin ve müsadereye tabi nesnelerin elde edilmesi amacıyla, konutta, başka kapalı yerlerde ve kişilerin üzerlerinde yapılan bir işlemdir.” Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)’ndan önce yapılan bir başka tanımda ise, “Kural olarak hakim, gecikmede sakınca bulunması halinde savcı veya kolluk tarafından yakalama ve/veya delil elde etme amacına yönelik olarak sanık, şüpheli veya üçüncü bir kişinin mesken ve sair is yerlerinde, üstünde veya eşyasında yapılan bir araştırma işlemidir.” Son olarak CMK’da yer verilen tanımla bu bölüme noktayı koyalım: “Kural olarak hakim, gecikmede sakınca olması halinde savcı ve ona ulaşılamayan hallerde de kolluk amirinin yazılı emri ile; gerek şüpheli veya sanığın yakalanması, gerekse delil olan eşyaya el konulması amacıyla, kişinin mesken ve sair yerleri ile üst ve eşyasında yapılan araştırma işlemidir.” (CMK, madde 119 vd.) Arama bu geniş kapsamı nedeniyle yargılama önlemlerinin araç olma özelliğini gerçekleştiren bir araçtır ki arama sonunda yakalama ve el koyma mümkün olacağından bu önlemlere hizmet etmiş olur. Yukarıda zikrettiğimiz tanımlar, “adli arama” nın tipik izahlarını içermektedir. Bunun yanında bir de “önleme araması” vardır. Buna göre önleme araması “Milli güvenliğin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi ve yasak silahların tespiti amacıyla, hakim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amirin yazılı emri ile yapılan aramadır”. (Arama Y. madde 19) Önleme aramasına yer vermeye yukarıdaki bilgilerin dışında gerek görmüyoruz. Arama, anayasal güvence altında bulunan konut dokunulmazlığına, özel hayatın gizliliğine, kişi özgürlüğüne ve vücut bütünlüğüne müdahale oluşturan bir koruma tedbiridir. Bu sebeple anayasa hem adli hem de önleme aramasına ilişkin düzenlemelerin üst normu niteliğinde aramanın koşullarına yer verir. Anayasanın 20. Maddesine göre usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz.